Haarlemmermeer is hip en happening

Fort Vijfhuizen

Haarlemmermeer, de Waterwolf

Haarlemmermeer, een gebied dat ooit volledig onder water stond, is nu een levendige polder doorspekt met kleine beekjes. Van uitgestrekte akkers en historische gemalen tot een modern vliegveld en groeiende dorpen: dit is een regio waar kleine en grote verhalen samenkomen. Bovendien kun je er op allerlei manieren van de natuur genieten. Fietsen, wandelen en watersporten behoren tot de mogelijkheden. Het laagvliegende verkeer is alleen probleem als je dat er van maakt. Verder is Haarlemmermeer een goede (en relatief goedkope) uitvalsbasis voor een tripje naar Amsterdam. 

Dat alles volgens onze gids. Hij vertelt geanimeerd over de gemeente Haarlemmermeer tijdens een bustour door de polder. Alleen ligt tijdens de rit het typisch Nederlandse landschap verpakt in een typisch Nederlandse grijze sluier. Van al dat moois waar de gids ons mee lekker maakt is in de dikke mist niets te zien.

Historie en architectuur

Ik zie ze dus niet, maar ze zijn er wel. In de polder vind je tientallen monumentale boerderijen, gebouwd naar ontwerpen uit verschillende Nederlandse provincies. De verschillende bouwstijlen meegekomen met de nieuwe bewoners van de polder zijn afkomstig uit alle hoeken van het 19e eeuwse Nederland. Tegelijkertijd heeft Haarlemmermeer ook een moderne kant: nieuwe wijken zoals Tudorpark combineren Engelse laat middeleeuwse architectuur met de functionaliteit van nu. De Calatravabruggen, ontworpen door de Spaanse architect Santiago Calatrava, zijn opvallende waterwegen in het vlakke landschap en verbinden heden met toekomst. 

Een andere moderniteit is het vliegveld Schiphol dat vandaag dankzij de mist grotendeels plat ligt.

De Druppel

Schiphol: van Skiep Hulle

De naam Schiphol stamt waarschijnlijk af van ‘Skiep Hulle’, wat refereert aan een landtong waar schapen werden gehouden. Tegenwoordig is het een mekka voor vliegtuigspotters met meer dan duizend vliegbewegingen per dag.

Een alternatieve verklaring voor de naam Schiphol is dat deze zou afkomstig zou zijn van ‘Schip Hel’, een plek waar voor vroeger veel schepen vergingen. Het vliegveld ligt namelijk enkele meters onder zeeniveau.

Drooglegging Haarlemmermeer

Dankzij drie historische gemalen – Leeghwater, Cruquius en De Lynden – werd het gebied rondom Schiphol in de 19e eeuw drooggelegd. De drooglegging van de Haarlemmermeer is een indrukwekkend staaltje Nederlandse waterbouwkunde en een belangrijk onderdeel van de geschiedenis van landwinning in ons land.

Haarlemmermeer was oorspronkelijk een groot binnenmeer, gevormd door eeuwen van turfwinning en overstromingen. Het meer groeide door doorbraken en overstromingen tot een immense watermassa die Amsterdam, Haarlem en Leiden bedreigde. Door de grilligheid en vernietigende kracht van het meer kreeg het de bijnaam “De Waterwolf”.

In de winter van 1836-1837 veroorzaakten zware stormen grote overstromingen, wat leidde tot meer druk op de overheid om het gebied droog te leggen.

De beslissing om het meer droog te leggen

In 1839 nam koning Willem I het besluit om het Haarlemmermeer droog te leggen, deels om de omliggende steden te beschermen en deels om meer vruchtbare landbouwgrond te creëren. Dit was een enorme onderneming, gezien de omvang van het meer, dat op zijn grootste punt ongeveer 18.000 hectare besloeg.

Voor de drooglegging werd gekozen voor een innovatieve techniek: het gebruik van stoomgemalen. Drie enorme stoomgemalen werden gebouwd:

1. Gemaal Leeghwater
2. Gemaal Cruquius
3. Gemaal De Lynden

Deze gemalen werkten samen om het water uit het meer te pompen en in de Ringvaart te lozen, die speciaal rondom het meer was gegraven. Dit water werd uiteindelijk afgevoerd naar de Noordzee.

Het stoomgemaal Cruquius is een van de meest iconische onderdelen van dit project en huisvest tegenwoordig een museum. Het was destijds een van de grootste stoommachines ter wereld.

Fun fact, Cruquius is nagebouwd in Madurodam op een schaal van 1:2.

Het droogleggen van het Haarlemmermeer

De drooglegging begon in 1849 en duurde vier jaar. Tegen 1852 was het Haarlemmermeer volledig droog. In totaal werd er meer dan 800 miljoen kubieke meter water weggepompt. Hierna werd het land verkaveld en in gebruik genomen voor landbouw en bewoning.

Een nieuwe Gemeente

In 1855 werd de gemeente Haarlemmermeer officieel opgericht. Het gebied werd ingericht met rechte wegen, kanalen en sloten. Al snel ontstonden dorpen zoals Hoofddorp en Nieuw-Vennep, die later groeiden tot belangrijke plaatsen in de regio.

De ringvaart, erfenis van de drooglegging

De drooglegging van Haarlemmermeer wordt beschouwd als een mijlpaal in de Nederlandse strijd tegen het water. Het project liet zien hoe innovatief gebruik van technologie, zoals stoomkracht, kon bijdragen aan landwinning. Tegenwoordig is Haarlemmermeer een levendige regio met belangrijke infrastructuur zoals Schiphol en een mix van natuur, landbouw en stedelijke gebieden. De Ringvaart is een waterweg die een cruciale rol speelde bij de afvoer van water.

Het plassengebied rondom de Ringvaart biedt tegenwoordig volop mogelijkheden voor waterrecreatie: kanoën, varen of gewoon genieten van de natuur. Deze 46 kilometer lange waterweg is perfect voor een actieve dagtocht.

Stelling van Amsterdam

Een ander belangrijk historisch onderdeel van de gemeente is de Stelling van Amsterdam. Dit is een uniek UNESCO Werelderfgoed, een 135 kilometer lange verdedigingslinie rondom de hoofdstad. Deze linie bestaat uit 42 forten, sluizen, dijken en kanalen en werd aan het einde van de 19e eeuw aangelegd om Amsterdam te beschermen tegen vijandelijke aanvallen. Het bijzondere aan deze linie is dat ze gebruik maakte van water als wapen: door stukken land gecontroleerd onder water te zetten (inundatie) werd het gebied onbegaanbaar voor vijandelijke troepen.

Door de komst van vliegtuigen is de Stelling nooit gebruikt in een oorlogssituatie.

Kunstfort Vijfhuizen

Haarlemmermeer heeft meerdere locaties die verbonden zijn met de verdedigingslinie, zoals het Kunstfort Vijfhuizen, een voormalig verdedigingsfort dat nu een cultureel centrum is. Het fort biedt een combinatie van hedendaagse kunst, geschiedenis en gastronomie. Hier kun je genieten van wisselende kunsttentoonstellingen, een restaurant en zelfs lokaal gestookte duurzame gin.

Het Grafstenenpad

Daarnaast is er het Grafstenenpad, een bijzondere wandelroute die langs de omgeving van de Stelling voert. Hier kun je niet alleen genieten van het landschap, maar ook reflecteren op de historische betekenis van de verdedigingslinie. Het is een uitstekende manier om de connectie tussen natuur, geschiedenis en cultuur in Haarlemmermeer te ervaren.

Het pad is een kunstwerk, het werk van de Amsterdamse kunstenaar Hans van Houwelingen (1957), die in 2006 een oproep deed in kranten om oude grafstenen te verzamelen. Het kunstwerk en wandelpad bestaat uit honderden grafstenen.

Fiets de Stellingroute

De ligging van Kunstfort Vijfhuizen in de polder benadrukt de nauwe relatie tussen watermanagement en defensie. Het fort is omringd door sloten en dijken die destijds essentieel waren voor de inundatiestrategie. Tegenwoordig kun je het gebied verkennen via fiets- en wandelroutes, zoals de beroemde Stellingroute.

Combineer deze route met een rondje IJsselmeer voor een fietsvakantie.

Rondom Schiphol liggen verschillende hotels, een prima uitvalsbasis om een stedentrip naar Amsterdam te combineren met een bezoek aan Haarlemmermeer.

Ook in Nederland