3 bijzondere begraafplaatsen bij Amsterdam

Historische begraafplaatsen Amsterdam

Laat me je doden zien, en ik vertel je wie je bent. Ieder graf vertelt een verhaal, soms is het een zeer korte samenvatting, de andere keer is het nietszeggend, bloemrijk of juist armzalig. Begraafplaatsen zijn plekken van stilte, maar wie goed kijkt, ziet er ook verhalen, symbolen en soms zijn het plekken waar de stadse natuur de vrije hand krijgt.

Rond Amsterdam liggen drie heel verschillende begraafplaatsen, elk met hun eigen karakter: de eeuwenoude Joodse begraafplaats Beth Haim in Ouderkerk aan de Amstel, de verborgen oase Huis te Vraag in Amsterdam-Zuid en het veelzijdige, bijna museale Zorgvlied.

Beth Haim – een zee van zerken in Ouderkerk aan de Amstel

Beth Haim is de oudste Joodse begraafplaats van Nederland, gesticht in 1614 door Sefardische Joden die uit Spanje en Portugal waren gevlucht. Ze brachten hun gebruiken mee: tot op de dag van vandaag wordt een overledene binnen 24 uur begraven, in Spanje geldt dat zelfs nu nog.

Eenmaal op het terrein zie je geen rechte rijen maar een zee van verzonken grafzerken. Zo dicht op elkaar dat je er letterlijk overheen loopt. De doden liggen in verschillende lagen, want de oudste graven zonken weg in het drassige land. Namen in het Portugees, Hebreeuws of Spaans herinneren aan de diaspora van de Sefardische gemeenschap. Sommige zerken zijn rijk versierd met symbolen, andere soberder, bijvoorbeeld bij families die verbonden waren met de VOC.

monument voor de overledenen in Westerbork

Apartheid in de dood

Tussen de graven valt de gelaagdheid van de samenleving op: hoge heggen scheidden ooit de nakomelingen van de hogepriester Aaron van de rest, een vorm van religieuze apartheid. Aan de andere kant, enkele tot slaaf gemaakten liggen hier bij hun VOC ‘eigenaren’ begraven. Toch nog een beetje inclusief.

Het idee van “ruimen”, zoals op Nederlandse begraafplaatsen gebruikelijk, is hier ondenkbaar. De doden blijven rusten, generatie na generatie. Cremeren is verboden. Net als bloemen bij de begrafenis en opsmuk. Behalve dan bij enkele VOC bobo’s. Aan de overdadige graftombes te zien lapten zij dat verbod aan hun lederen laarzen.

Trouwens bomen en planten horen ook niet op deze Joodse begraafplaats thuis. De bomen die er staan zijn spontaan gegroeid, niet aangeplant. Omdat een graf niet meer aangeraakt mag worden na de begrafenis, groeien bomen door graven heen, zijn sommige grafzerken onleesbaar geworden en andere zijn vervuild.

Ouderkerk aan de Amstel

Bezoek Beth Haim

Beth Haim ligt aan de Kerkstraat tegenover de Amstelkerk (hervormd) en een katholieke kerk – drie religies bijna schouder aan schouder, gescheiden door het water van de Amstel. De ingang ligt enigszins verscholen.

Bij de ingang van de begraafplaats is een videoruimte waar je een overzicht van de begraafplaats kunt bekijken.

Combineer je bezoek aan de begraafplaats met een lunch aan het water, op steenworp afstand liggen verschillende restaurants.

Zorgvlied – een spiegel van de samenleving

bankje Zorgvlied

Aan de Amstel ligt Zorgvlied, misschien wel de bekendste begraafplaats van Nederland. In tegenstelling tot alle geboden en verboden van Beth Haim mag en kan hier alles.

Wandelend over Zorgvlied zie je de mens in al zijn verscheidenheid. Grafstenen dragen inscripties in het Hebreeuws, Frans, Duits, Engels, Cyrillisch en Nederlands. Er zijn oorlogsgraven, familiezuilen, maar ook intieme monumentjes voor huisdieren of voor “twee mannen in liefde verbonden”. Sommige zerken zijn sober – slechts “vader en moeder” of een familienaam – andere uitbundig, met kabouters, engeltjes, Boeddha’s of zelfs een koe.

De materialen variëren net zo sterk: wit, zwart of rood marmer, glas, een houten kruis. Symbolen van ying en yang staan naast christelijke kruisen en Joodse sterren. Elk graf is een persoonlijke verbeelding van afscheid en verdriet.

Dit is de begraafplaats van Amsterdamse beroemdheden

Hier rusten beroemdheden als Annie M.G. Schmidt (met een pen op haar grafsteen), Bobby Farrell van Boney M, Ramses Shaffy en Herman Brood. Maar de plek is veel meer dan een eregalerij van bekende Nederlanders. Tussen al die uitbundigheid liggen ook bescheiden monumenten, zoals dat van Fred Emmer, jarenlang nieuwslezer bij het NOS Journaal. Juist dat contrast maakt Zorgvlied tot een spiegel van de samenleving: van beroemd tot anoniem, van ingetogen tot uitbundig.

Een praktisch voordeel voor bezoekers: hier kun je gratis parkeren, in tegenstelling tot Huis te Vraag.

Huis te Vraag – een verwilderde kruidentuin

Heel anders is Huis te Vraag, een verborgen parel in Amsterdam-Zuid. De begraafplaats ontstond rond een oude herberg met dezelfde naam, maar oogt vandaag de dag meer als een verwilderde kruidentuin. Overwoekerde paden slingeren langs vervallen stenen, waar mos en klimop het overnemen.

Het is klein, stil en een tikje geheimzinnig – alsof je in een vergeten hoekje van de stad bent beland. Juist die rommelige charme maakt het bijzonder.

Praktisch detail: parkeren in Zuid is duur, dus wie wil bezoeken kan beter met de fiets of tram komen.

Meer Amsterdam