De vallei van de gevallenen in de Spaanse Burgeroorlog

Grauwe wolken hangen dreigend boven een 150 meter hoog kruis dat op tientallen kilometers afstand zichtbaar is. Het symbool van de christelijke kerk markeert de plek waar een 260 m lange crypte en kerk is uitgehouwen in een berg van grijs graniet.

Om in de basiliek te komen moeten onze bezittingen eerst door een scanner en wij langs de veiligheidsdienst. De bergwand voorkomt dat daglicht binnensijpelt, gietijzeren toortsen verspreiden een diffuus licht. Metershoge monniken met vierkante gelaatstrekken houden toezicht op de bezoekers in het schip.

Dwangarbeid crypte Franco

Deze gigantische grafkelder zou met dwangarbeid gebouwd zijn volgens sommigen, andere bronnen spreken dit tegen. Tijdens de bouw zijn er tientallen doden gevallen. Maar ook het precieze aantal verongelukten is onduidelijk. De waarheid zal waarschijnlijk voor altijd bij de overledenen begraven blijven, want de crypte is opgericht door generaal Franco als een soort verzoeningsmonument voor de slachtoffers van de Spaanse burgeroorlog¹. Zowel Franco als de burgeroorlog zijn nog steeds taboe in Spanje, ook al is de voormalige dictator al meer dan dertig jaar dood.

46.000 doden in de Valle de los caídos

De 46.000 doden die begraven liggen in de ‘vallei van de gevallenen’ vormen dan ook  een ongemakkelijke samenvatting van een van de zwartste bladzijden uit de Spaanse geschiedenis. De doden zijn allen katholiek, overwegend conservatieve nationalisten (falangisten), maar er zijn ook een paar republikeinen bij.

Falangisten Spanje

De nationalistische falangisten vochten aan de zijde van Franco, de linkse republikeinen tegen. Beide kanten hebben middels bloedige zuiveringen tienduizenden doden op hun geweten. In totaal zijn er meer dan driehonderdduizend slachtoffers gevallen tijdens de burgeroorlog, gesneuveld, vermoord, gelyncht of als burgerslachtoffers als gevolg van vijandelijkheden.

Franco regeerde het land met ijzeren hand van 1939 tot aan zijn dood in 1975 met de katholieke God van Opus Dei aan zijn zijde. Hij was dan ook de Caudillo de España por la Gracia de Dios  (vertaald leider van Spanje bij Gratie Gods)³.

Nu ligt hij begraven op dezelfde plaats als tienduizenden van zijn landgenoten in een bescheiden graf. Alleen heeft hij een speciaal plekje gekregen, namelijk bij het altaar in de basiliek boven de begraafplaats. Hij is de enige die dode hier die niet tijdens de burgeroorlog is overleden.

José Antonio Primo de Rivera, de oprichter van de Falange

Op de achtergrond klinkt het Mariavesper, de hoogmis is bezig. Politieagenten van de Guardia Civil³ bewaken de toegang tot de dienst.  Pas als deze voorbij is mogen we naar het altaar waar generaal Franco begraven ligt tegenover José Antonio Primo de Rivera, de oprichter van de Falange. Hun graven zijn alleen herkenbaar aan de plek en hun voornaam. Op Francos grafsteen ligt een bosje bloemen.

Bezoek het graf van Generaal Franco

De republikeinse doden liggen discreet in een van de zijkapelletjes achter een deur met inscriptie ‘Caídos por dios y por España’, gevallen voor God en Spanje. De crypte ligt op ongeveer veertig km van Madrid in de vallei van de gevallenen. Dit is een nationaal park, 10 km noordoostelijk van het paleis El Escorial. De namen van de oorlogsslachtoffers zijn vastgelegd in een register.

¹De Spaanse Burgeroorlog was een groot conflict dat uitgevochten werd in Spanje van 17 juli 1936 tot 1 april 1939.

² Na het concordaat met de Heilige Stoel in 1953 liet Franco zich Caudillo de España por la Gracia de Dios noemen.

³ De Guardia Civil  is een Spaanse politie-eenheid met militaire en civiele functies net als de Nederlandse Koninklijke Marechaussee.

NOS 2018

“Onderzoekers breken vandaag een van de muren open van een grafnis in de zogenoemde Dodenvallei, vlak bij de Spaanse hoofdstad Madrid. De experts willen meer weten over de staat van de tienduizenden lichamen in de immense graftombe. In de vallei zijn ook de resten van dictator Francisco Franco bijgezet.

Het is voor het eerst dat op verzoek van families van vier slachtoffers de Dodenvallei wordt opengebroken. De nabestaanden willen weten of identificatie van het viertal nog mogelijk is zodat de lichamen kunnen worden weggehaald uit het massagraf. Niet eerder werd de Dodenvallei, na een gerechtelijk bevel en twee jaar juridisch touwtrekken, doorzocht.”

Inspanje.nl 2019

Spanje zal de resten van Generaal Franco op 10 juni opgraven en verplaatsen kondigde Carmen Calvo, de Spaanse vicepremier aan in maart 2019. Franco’s wordt herbegraven in het pantheon op de begraafplaats Mingorrubio waar ook zijn vrouw begraven ligt.

 

Nos 2019

Zonder eerbetoon, zonder Spaanse vlag. Voor de tweede keer (red: 24 oktober 2019) begraaft Spanje vandaag Francisco Franco. De Spaanse oud-dictator wordt overgedragen van de Dodenvallei bij Escorial naar een familiegraf in een plaatsje bij Madrid. De helikoptervlucht met de kist duurt hooguit een kwartier, een fractie van de decennialang durende strijd rond de herbegrafenis.

Meer Spanje